PPRZEWODNIK

po AKTACH PRAWA SAMORZĄDOWEGO

Moim zamierzeniem jest, aby każdy z Państwa, kto chciałby zająć się organizacją wyborów i pracą w samorządzie, otrzymał informację, jakie podstawowe przepisy będą mu potrzebne i co ważniejszego zawierają.

Akty prawne dotyczące wyborów do samorządów

1. wykaz zawierający okręgi wyborcze w wyborach do rad GMIN w województwie i liczbę radnych wybieranych w okręgu

2. wykaz zawierający okręgi wyborcze w POWIATACH I WOJEWÓDZTWACH i liczbę radnych wybieranych w okręgu

3. ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw

4. kalendarz wyborczy

5. grupa uchwał i wytycznych Państwowej Komisji Wyborczej oraz inne przepisy związane z wyborami

Podstawowe akty prawne regulujące funkcjonowanie samorządów po wyborach:

ˇ        ustawa o samorządzie gminnym

ˇ        ustawa o samorządzie powiatowym

ˇ        ustawa o samorządzie województwa

Warto mieć także ustawę o administracji rządowej w województwie.

Ad. 1. Okręgi wyborcze w gminach i liczba radnych

Wykaz okręgów wyborczych w gminach i liczba radnych wybieranych w każdym okręgu informują o tym, do ilu okręgów powinniśmy skompletować listy wyborcze oraz ilu kandydatów możemy umieścić na tych listach.

Dzienniki Urzędowe z wykazami okręgów i mandatów, jakie będą obowiązywały podczas najbliższych wyborów, ukażą się dopiero około półtora miesiąca przed wyborami, dlatego teraz musimy posługiwać się Dziennikiem Urzędowym wydanym przed wyborami w 1998r.
W każdym z województw Dzienniki te, zgodnie z kalendarzem wyborczym, były wydane do 27 sierpnia 1998r.
Znając tę datę można odszukać właściwy Dziennik Urzędowy w naszym Urzędzie Wojewódzkim.

W gminach liczących do 20 tys. osób (w czasie przedostatnich wyborów była to liczba 40 tys.) okręgi są jednomandatowe oraz takie, w których wybiera się 2, 3, 4 lub 5 radnych. W gminach liczących powyżej 20 tys. mieszkańców w okręgu wybieranych jest od 8 do 12 radnych.
Przed rejestracją kandydatów trzeba będzie sprawdzić wykaz okręgów i mandatów z tym, który zostanie ogłoszony przed wyborami.

Ad. 2. Okręgi w powiatach i województwach i liczba radnych

W powiatach i województwach, utworzonych tuż przed poprzednimi wyborami, występują tylko okręgi wielomandatowe. Wykazy tych okręgów i ilości mandatów opublikowane zostały w Dzienniku Ustaw. Podczas najbliższych wyborów dane te opublikowane mają być w Dziennikach Urzędowych Województw.

Ad. 3. Ordynacja wyborcza

Ordynacja wyborcza ustala reguły gry wyborczej. Niedopełnienie reguł spowodować może niezarejestrowanie kandydatów bądź inne przykre konsekwencje, np. finansowe.

Ordynacja liczy kilkadziesiąt stron. Osoby korzystające z ordynacji powinny się nią posługiwać sprawnie, aby w momencie wydania nowej ordynacji „na pięć minut przed wyborami (tak było dotychczas) szybko zorientować się w zmianach. Przepisy najbardziej potrzebne do zgłaszania kandydatów znajdują się dopiero w rozdziale 17.

Ordynacja reguluje sposób wybierania radnych do wszystkich szczebli samorządowych.

Ad. 4. Kalendarz wyborczy

Kalendarz wyborczy zawiera 11 terminów wyborczych. Najważniejsze dla organizatorów wyborów są:

ˇ        termin ogłoszenia wykazów okręgów oraz liczby radnych wybieranych w okręgu

ˇ        termin rejestrowania kandydatów i list kandydatów

Kalendarz wyborczy jest publikowany "najpóźniej 60 dni przed wyborami", a więc wszystkie zawarte w nim terminy są krótsze niż 2 miesiące.

Ad. 5. Wytyczne PKW

Uchwały i wytyczne PKW mają moc obowiązującą. W przypadku trudności ze zlokalizowaniem pilnie potrzebnego przepisu można zasięgnąć informacji w Państwowej Komisji Wyborczej.

Akty prawne regulujące funkcjonowanie samorządów po wyborach

Pracę rad regulują przede wszystkim trzy ustawy:

ˇ        o samorządzie gminnym

ˇ        o samorządzie powiatowym

ˇ        o samorządzie województwa

Są także inne, związane z pracą samorządów akty prawne, tu jednak skupiamy się tylko na podstawowych.

Trzy wymienione ustawy mają podobny układ. Każda z nich określa zakres działania, zadania i kompetencje rady. Układ treści tych ustaw niestety nie jest klarowny dla osób rozpoczynających pracę w radach.

Do ważnych kompetencji rad należy także uchwalanie statutów, publikowanych w wojewódzkich Dziennikach Urzędowych.

Są sprawy, których akty prawne nie regulują.
"Stare" ugrupowania natychmiast po wyborach, jeszcze przed pierwszą sesją rady liczą, ile mają głosów a ile głosów potrzebne jest, aby wybrać "swoich" do zarządu gminy, powiatu czy województwa. Jeżeli nie wystarcza im głosów własnych radnych, zawiązują tzw. koalicję z innym ugrupowaniem. Zwołują zamkniętą naradę i targują się, np.: "razem mamy większość. My będziemy głosować za waszym kandydatem na przewodniczącego Rady, a wy z nami będziecie głosować na naszego kandydata na przewodniczącego Zarządu". Podobnie ustalana jest za kulisami obsada funkcji przewodniczących Komisji Rady oraz stanowisk dyrektorskich (decyzyjnych).

"Nasi" radni nie powinni być "ciapami", ale jednocześnie zawsze powinni pamiętać o podstawach moralnych prawa Bożego i o tym, jakie koalicje i działania są niedopuszczalne.

Istotną kompetencją rad jest gospodarowanie pieniędzmi (uchwalanie budżetu) oraz podejmowanie decyzji (uchwał) o planach zagospodarowania przestrzennego. Rada gminy zajmuje się też m.in. gospodarką terenami (art. 7,1 ust. o samorz. gminnym). Wagę tych kompetencji widać na przykładzie znanych kłopotów Radia Maryja w sprawie Centrum "Polonia in Tertio Millennio".

Rada gminy wybiera ławników

Ważną kompetencją RAD GMIN, jest wybór ławników sądów okręgowych i rejonowych (art. 160 ustawy "Prawo o ustroju sądów powsz." - Dz.U. Nr 98 z 2001r.). W zespole sędziowskim zasiada większość ławników. Wyroki zapadają w drodze głosowania, gdzie głosy ławnika i sędziego są równe. Gminy decydują więc w dużym stopniu o obliczu sądownictwa.

Dziedziny, którymi zajmują się rady gmin, powiatów i województw w dużej części pokrywają się.

Ustawy samorządowe określają też zadania zarządów, tryb powoływania komisji rady, określają jakich funkcji radni pełnić nie mogą, upoważniają radnych do tworzenia klubów, itd.
Ustawa o samorządzie gminnym zawiera zasady wyboru sołtysów i rad sołeckich oraz zasady wyboru rad dzielnic i rad osiedli (art. 37), rozdziały dotyczące mienia komunalnego, gospodarki finansowej, związków i stowarzyszeń gmin oraz nadzoru nad działalnością gminną.

Ustawy o samorządzie powiatowym i wojewódzkim zawierają porównywalne rozdziały. Pierwsza z nich zawiera ponadto rozdział "Miasta na prawach powiatu", a druga rozdział "Współpraca zagraniczna".

Uprawnienia samorządów do prowadzenia polityki zagranicznej

W pierwotnej wersji ustawy samorządowe dawały uprawnienia do prowadzenia polityki zagranicznej radom WOJEWÓDZTW (sejmikom). Nowelizacje dały takie uprawnienia także radom gmin i powiatów.

W ustawie o samorządzie GMINNYM dodano punkty uprawniające rady gmin do "współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw" oraz do "przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych". W ustawie o samorządzie POWIATOWYM dodano punkt niemal identyczny.

Ustawa o samorządzie WOJEWÓDZTWA zawiera artykuły, które upoważniają sejmik do "współpracy z organizacjami międzynarodowymi i regionami innych państw", do "uchwalania priorytetów współpracy zagranicznej województwa" oraz "do podejmowana uchwał w sprawie uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i i innych formach współpracy regionalnej".

W pierwotnej wersji ustawy o samorządzie WOJEWÓDZTWA art. 23.1 zobowiązywał radnego do kierowania się interesami państwa i województwa. Ostatnio wykreślono obowiązek kierowania się "interesem państwa..."

W październiku br. (M.P. 53) ogłoszono, które województwa, powiaty i gminy, JUŻ przystąpiły do międzynarodowych zrzeszeń. Jest to 6 województw (Zgromadzenie Regionów Europy), 33 powiaty i 978 (!) gmin (Euroregion Nysa, Euroregion Bug, itd.).

Gdzie można kupić potrzebne akty prawne

Bieżące Dzienniki Ustaw można kupić w specjalnych kioskach przy sądach. Na ostatniej stronie Dziennika Ustaw jest adres i telefony do warszawskiego punktu sprzedaży - tam można nabyć starsze numery.
Wojewódzkie Dzienniki Urzędowe (lub kserokopie) można nabyć (lub odpisać potrzebne dane) w Urzędach Wojewódzkich. Ustawa o administracji rządowej w województwie (art. 43,4) nakłada na wojewodę obowiązek udostępniania Woj. Dz. Urzędowych do powszechnego wglądu.

Szybkie wyszukiwanie aktów prawnych

Do szybkiego wyszukiwania potrzebnych aktów prawnych przydatne są:

ü      strony internetowe

ˇ        radiowego kursu samorządowego   (www.radiomaryja.pl/studium.dziennikarskie/samorzady/index.htm

ˇ        Państwowej Komisji Wyborczej (www.pkw.gov.pl)

ˇ        sejmu (www.pkw.gov.pl)a następnie "prace sejmu"),

ˇ        strony www.rodzinapolska.pl w dziale "samorządy"

ˇ        strony www.infor.pl

ü      tzw. lex

ü      żółte strony gazety "Rzeczpospolita" (były tam też publikowane na bieżąco wytyczne PKW)

Źródła, w których znajdują się omówione akty prawne

ˇ        Wykazy okręgów i ilości radnych wybieranych w okręgach w gminach opublikowane są jako Zarządzenia Wojew. Komisarzy Wyborczych. w Dziennikach Urzędowych Województw. Dzienniki te były wydane do 27 sierpnia 1998r.

ˇ        Wykaz okręgów i ilości radnych wybieranych w okręgach w powiatach i województwach opublikowany jest jako rozporządzenie Min. Spraw Wewn. i Adm. w Dz. Ustaw Nr 109 z 1998r.

ˇ        Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików woj. - jest to ustawa z 16 lipca 1998r. (Dz. Ustaw Nr 95 z 1998r., poz. 602 z późn. zmianami, tekst wg stanu prawnego na 1.04.2002r. znajduje się na stronie www.rodzinapolska.pl w dziale „Samorządy”)

ˇ        Kalendarz wyborczy - ostatni opublikowany był w Dz. Ustaw Nr 60 z 1998r.

ˇ        ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990r. (Dz. Ustaw Nr 13 z 1996r., poz. 74 ze zm.)

ˇ        ustawa o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998r. (Dz. Ustaw Nr 91 z 1998r., poz. 578 ze zm.)

ˇ        ustawa z 5 czerwca 1998r. o samorządzie województwa (Dz. Ustaw Nr 91 z 1998r., poz. 576 ze zm.)

ˇ        ustawa o administracji rządowej w województwie z 5 czerwca 1998r. (Dz.U. Nr 91 z 1998r., poz. 577 ze zm.)

Ustawy te były zmieniane ponad 20 razy, a tekstów jednolitych nie ma (chyba że z lex-a). Najważniejsze zmiany zostały wprowadzone ustawą z dnia 11 kw. 2001r. (Dz. Ustaw z 2001r. Nr 45 poz. 497) oraz ustawą z 15 lutego 2002r..(Dz.U. z 2002r. Nr 23 poz. 220)

Wykaz nowelizacji trzech ustaw samorządowych i ordynacji
(stan prawny na 1.04.2002)

BM