Jaskółki

"A ty czarna jaskółeczko,

Nosisz piórka na gniazdeczko,

Ścielesz dziatkom je ..."

                     Maria Konopnicka

Z wiersza "Nasza czarna jaskółeczka"

Obok bociana białego, ptakiem który cieszy się w Polsce wielką sympatią i troską człowieka są jaskółki. Są to ptaki będące tematem ludowych przysłów, jak np. "Jedna jaskółka wiosny nie czyni", czy też "Gdy jaskółka lot swój zniża, to się do nas deszczyk zbliża". Od wieków jest ona uważana za symbol szczęścia, dobrobytu i miłości. /.../ O niej pisała Maria Konopnicka i śpiewa Stan Borys w pięknej nostalgicznej piosence "Jaskółeczka". Jaskółki od wieków żyją w pobliżu człowieka. Należą do rzędu Wróblowate /Passeriformes/ rodziny Jaskółki /Hirundinidae/. Wśród nich rozróżniamy w Polsce dymówkę, oknówkę i brzegówkę. Wszystkie odbywają u nas lęgi i odlatują na zimę.

Znamy i podziwiamy bardzo elegancką sylwetkę jaskółki. Jest smukła i mała. Długość jej ciała wynosi około 19 cm. Ogon ma długi, rozwidlony. Samiec od samicy różni się dłuższym widełkowatym ogonem. Dymówka /Hirundo rustica L./ na wierzchu jest cała granatowa z metalicznym połyskiem i rdzawobrązowym podgardlem. Skrzydła ma długie i zaostrzone. Sterówki mają pośrodku białe plamy. Jest ona pospolitym ptakiem lęgowym występującym na terenach osad wiejskich i na obrzeżach miast. Dużych miast unika. Po lęgach przenosi się na tereny otwarte w pobliżu trzcinowisk i wiklinowisk. Jaskółki żywią się owadami łowionymi w locie, szybując wysoko na otwartych przestrzeniach. W czasie słoty i wiatru, najczęściej jesienią, zniżają lot i żerują wśród budynków i drzew, gdy owady są mało ruchliwe i niechętnie latają. Bardzo często przesiadują na dachach domów i przewodach elektroenergetycznych i telefonicznych. Gniazda zakładają zawsze wewnątrz budynków, najchętniej w budynkach gospodarczych, oborach, stajniach, chlewikach. Muszą więc mieć do nich dostęp. Budują je też często pod mostami. Umiejscawiają je przy ścianie lub belce, w postaci głębokiej misy przylepionej do ściany. Budulec to grudki błota zmieszane ze słomą, sianem, zlepione śliną i wyścielone piórami, sierścią i włosiem. Okres lęgowy jaskółek przypada na okres od maja do sierpnia. Samica składa 4 - 5 jaj koloru białego z brunatnymi lub rdzawymi plamkami. Wysiaduje je 20 - 22 dni. Młode pokryte są długim szarym puchem. Małe karmione są przez oboje rodziców. Jaskółki w ciągu roku wyprowadzają 2 – 3 lęgi. Dymówki jesienią pozostają z nami dłużej niż oknówki. Występują w Europie, północnej Afryce oraz części Azji i Ameryki Północnej.

Oknówka /Delichon urbica L./ jest nieco mniejsza od dymówki. Widełki w ogonie ma też od niej krótsze i śnieżnobiały spód ciała z kontrastującą białą charakterystyczną plamą na kuprze. Jest ptakiem lęgowym osiedli. Częściej jednak występuje na wsi niż w miastach. Gniazda buduje na zewnątrz budynków pod osłoną okapów i gzymsów. Gniazdo to ¼ kuli z małym otworem wejściowym z boku. Jaja znosi białe o słabym połysku. Występuje w Europie z wyjątkiem półwyspu Kola, środkowej i wschodniej części Azji, Azji Mniejszej, północno-zachodniej Afryce i lokalnie południowej Afryce.

Brzegówka /Riporia riporia  L./ jest mała, brązowa, bez białego kupra. Zasiedla wysokie i urwiste skarpy nad wodami śródlądowymi, żwirowniami i wyrobiskami gliny i piasku. Żyje w koloniach, gniazda buduje drążąc nory prostopadłe do urwiska. Jej gniazdo to budowla składająca się z owalnego korytarza i półkolistej komory wyścielonej skąpo suchymi trawkami z nielicznymi piórkami. Otwory do korytarzy wynoszą 4 –7 cm średnicy, długość korytarzy 50 –60 cm, szerokość komory 9 – 11 cm a wysokość 5 – 10 cm. Jaja brzegówki są białe. Brzegówka występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej, lokalnie w Egipcie. Zimuje w Afryce na południe od Sahary, Indiach i Ameryce Południowej. W Polsce występuje rzadko, ale licznie.

W związku z nowoczesnym sposobem zabudowy, likwidującym nie tylko różnego rodzaju wnęki w murach, ale również zmniejszającym znacznie chropowatość powierzchni ścian budynków, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz, jaskółki mają często trudności z przylepieniem gniazd. Dlatego też buduje się im odpowiednie półeczki pojedyncze lub grupowane po kilka, umożliwiające założenie gniazda. Ścianki półek nie powinny być gładkie, wybija się je często dodatkowo listewkami lub siatką dla zwiększenia przyczepności powierzchni.

Wspomnieć należy, że jaskółki bardzo często mylone są z jerzykami /Apus apus L./. Są to ptaki bardzo podobne do jaskółek chociaż z nimi nie spokrewnione. Rząd Jerzykowate /Apodiformes/, rodzina Jerzyki /Apodidae/. Charakteryzują się długimi sierpowatymi skrzydłami. Żyją w koloniach. Szybko fruwają gwałtownie uderzając skrzydłami. Są owadożerne. Pokarm chwytają również w locie. Gnieżdżą się w wysokich budynkach w miastach, w wieżach kościelnych, ruinach, w szparach i dziurach domów, pod dachówkami i parapetami oraz w dziuplach. Do budowy gniazd używają też materiału schwytanego w locie i zlepionego śliną. Ich gniazda mają kształt czarek i są wyściełane. Jerzyki są również ptakami wędrownymi. Zimują w Afryce, na południe od Sahary i na Madagaskarze.

Zarówno jaskółki jak i jerzyki ze względu na duże znaczenie w przyrodzie objęte są w Polsce ochroną gatunkową.

Bożenna Sendzielska