Polska na celowniku Fagana

Modulowany głos, wystudiowane gesty, granie na emocjach widza - prawdziwie teatralny przebieg miała konferencja w Warszawie Eda Fagana, znanego amerykańskiego adwokata, który w imieniu posiadaczy przedwojennych obligacji wyemitowanych przez polski rząd zamierza dochodzić od Polski roszczeń. - Jeżeli chodzi o tę sprawę procesową, to analizujemy ją i dopiero wówczas będziemy się w tej sprawie wypowiadali - skomentował żądania Fagana premier.

Polskie sądy nie uwzględniają roszczeń, powołując się na fakt, że obligacje są przeterminowane. Przypominają też, że w PRL nie funkcjonowała giełda, więc papiery te utraciły wartość.

- Rząd polski zawarł kontrakt z nabywcami obligacji i powinien się z niego wywiązać, inaczej straci wiarygodność! - tu adwokat wyciągnął z teczki plik barwnych przedwojennych papierów wartościowych. Prezentował je na prawo i lewo, aby wszyscy mogli się przyjrzeć. U boku prawnika zasiedli przedstawiciele środowisk byłych właścicieli: Mirosław Szypowski - wiceprezydent Światowej Organizacji Właścicieli Nieruchomości, Antoni Fedon i Krzysztof Górniak - reprezentujący Stowarzyszenie Właścicieli Przedwojennych Obligacji Skarbu Państwa, polski odpowiednik nowojorskiego Stowarzyszenia na rzecz Restytucji Polskich Wkładów i Własności.

Fagan oświadczył, że w imieniu poszkodowanych zamierza wnieść przeciwko Polsce pozew do amerykańskiego sądu. Poinformował, że reprezentuje obecnie 600 osób, w których rękach pozostaje 1 proc. nominału wszystkich przedwojennych obligacji. - Spodziewam się, że po dzisiejszej konferencji liczba poszkodowanych wzroście do 5 tys. i 3 proc. nominału - stwierdził amerykański prawnik. Fagan ma za sobą wygrane procesy o odszkodowania dla ofiar holokaustu od szwajcarskich banków oraz przedsiębiorstw austriackich i niemieckich. Negocjował także skutecznie z Niemcami odszkodowania dla robotników przymusowych (część tego skromnego zadośćuczynienia trafiła także do ofiar polskich).

Kim są tym razem klienci Fagana?

Według prasy - to amerykańscy Żydzi. Według Szypowskiego - to osoby wszelkich narodowości i wyznań, które w 1939 r. posiadały obywatelstwo polskie. Szypowski zarzucił polskim dziennikarzom, którzy informowali o "pozwie w imieniu żydowskich posiadaczy przedwojennych obligacji", że są zwolennikami ustaw norymberskich.

Przed 1939 r. rząd polski, według oceny Fagana, wypuścił obligacje na 2 miliardy przedwojennych złotych (złotówka była wówczas oparta na parytecie złota). Część z nich była denominowana w dolarach amerykańskich. Fagan ocenił, że kwota, jakiej domagać się będzie w imieniu swoich klientów, powinna wynieść nominalnie 100 mln zł, co po rewaloryzacji daje okrągły miliard. - Wartość przedwojennych obligacji podwaja się co siedem lat - twierdzi.

- Rząd polski musi zrozumieć, że dialog leży w jego interesie - podkreślił Fagan, wyrażając nadzieję, że rząd podejmie z nim negocjacje. Zagroził, że w przeciwnym razie on i jego klienci "zastopują pożyczanie Polsce pieniędzy poprzez amerykańską giełdę". Trzymając się teatralnej konwencji, wyciągnął z kieszeni banknot, podarł go i rzucił za siebie. Górniak poinformował, że obecnie toczą się na terenie Polski 43 procesy o wykup przedwojennych obligacji skarbowych, z czego 14 jest już przegranych przez poszkodowanych. Sądy polskie nie uwzględniają roszczeń, powołując się na fakt, że obligacje są przeterminowane (okres przeterminowania wynosił 30 lat, w okresie PRL został skrócony do 10 lat). Wskazują także, że między 1948 a 2000 r. dwukrotnie - w 1950 i 1994 r. - doszło do wymiany pieniędzy, wskutek czego obligacje opiewające np. na 5 tys. przedwojennych złotych obecnie są warte 0,5 grosza. Sądy przypominają też, że przez cały okres PRL nie funkcjonowała giełda, więc papiery te utraciły wartość.

Klienci Fagana nie przyjmują tych argumentów, dlatego niektórzy z nich po zakończeniu drogi sądowej w Polsce występują do Trybunału w Strasburgu. Proces w Ameryce nie daje im większych szans na zaspokojenie roszczeń, ponieważ jurysdykcja sądów amerykańskich nie rozciąga się na teren Polski.

Największą w Polsce kolekcją przedwojennych obligacji może się pochwalić Ryszard Kowalczuk, przewodniczący zarządu Stowarzyszenia Kolekcjonerów Historycznych Papierów Wartościowych, który również przybył na konferencję. Na pytanie "Naszego Dziennika", czy mając w ręku takie roszczenia, zamierza zostać klientem Fagana, uciął krótko: - Czy ja wyglądam na takiego...?

Małgorzata Goss

Brak wyobraźni

Znamienne jest, że w wielkich procesach dotyczących przedwojennych roszczeń specjalizują się prawnicy ze Stanów Zjednoczonych - kraju, który nigdy w swej krótkiej historii nie odczuł ciężaru obcej inwazji i wojny z agresorem na własnym terytorium. Amerykańskie doświadczenie i szczególny brak wyobraźni pozwoliły Faganowi mówić z dumą, że "w Ameryce kontrakty są dotrzymywane w 100 procentach". Europa jednak, nawiedzana wojnami od czasów rzymskich, ma w swoim prawie zobowiązań klauzulę rebus sic stantibus - klauzulę nadzwyczajnej zmiany okoliczności. W takich sytuacjach jak wojna, przewrót, kataklizm pozwala ona modyfikować, a nawet przekreślać zobowiązania, których wykonanie byłoby w sposób oczywisty niemożliwe, niesprawiedliwe i krzywdzące. Dlaczego Polska, czyli wszyscy podatnicy, mieliby dziś spłacać przedwojenne obligacje, skoro nie przyczynili się w najmniejszym stopniu do szkody? Jeśli już szukać adresata roszczeń - to raczej w spadkobiercach III Rzeszy i Związku Sowieckiego, za których sprawą byt państwa polskiego został przerwany, a Skarb Państwa ogołocony. Cały szkopuł w tym, że amerykański prawnik tym razem chce zgłosić roszczenia jednych ofiar wojny wobec innych ofiar.

MaG

Nasz Dziennik z 22 czerwca 2006, Nr 144 (2554)

http://www.naszdziennik.pl/index.php?typ=po&dat=20060622&id=po02.txt