Warszawa, dn. 7  stycznia 2005 r.

RZECZPOSPOLITA POLSKA

Biuro

Rzecznika Praw Dziecka

ul. Śniadeckich 10, 00-656 Warszawa

tel. informacyjno - interwencyjny (022) 696 55 50

tel. (022) 696 55 44, fax. (022) 629 60 79

Szanowni Państwo,

Nawiązując do Państwa pisma dotyczącego akcji pt. „Jesteś sobą? Masz 10 przykazań i 12 praw" prowadzonej pod patronatem Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn, z upoważnienia Rzecznika uprzejmie wyjaśniam:

Kampania „Jesteś sobą? Masz 10 przykazań i 12 praw" prowadzona jest przy wykorzystaniu wielkoformatowych plakatów, na których zamieszczono wizerunek dwojga nastolatków oraz listę 12 praw, spośród których wyróżniono „prawa" odnoszące się do sfery seksualnej człowieka, m. in. prawo do informacji i edukacji seksualnej, prawo do decydowania czy i kiedy mieć dzieci, czy zawrzeć związek małżeński oraz założyć i planować rodzinę, prawo do planowania życia, opieki nad ciążą i bezpiecznego porodu. Pełnomocnik Rządu współpracuje m. in. z firmą „Durex" zajmująca  się  produkcją  i  rozpowszechnianiem  środków  antykoncepcyjnych  oraz Międzynarodową Federacją Planowanego Rodzicielstwa, której zadania koncentrują się „na zaspokajaniu potrzeb młodzieży w zakresie edukacji seksualnej", propagowaniu tzw. praw reprodukcyjnych, w tym powszechnej dostępności aborcji.

W opinii Rzecznika, zarówno treść plakatów, jak i wybór współorganizatorów akcji jednoznacznie wskazują na to, iż jest ona raczej środkiem do osiągnięcia zamierzonego celu, którym jest propagowanie określonych koncepcji życia seksualnego, niż przekazaniem obiektywnych wiadomości o prawach człowieka. Hasła zamieszczone na plakacie mają sprawiać wrażenie neutralnej informacji, podczas gdy de facto ingerują w sferę wolności rodziców i ich dzieci oraz praw rodziny, promując swobodę zachowań seksualnych w oderwaniu od naturalnego dla tego tematu kontekstu życia rodzinnego. Celem edukacji seksualnej w takim ujęciu staje się zatem przekazanie poglądu o możliwości, czy nawet konieczności korzystania ze środków antykoncepcyjnych i poronnych, a także zachęcanie młodych ludzi do decydowania w zakresie problemów moralnych z pełną dowolnością, w oderwaniu od norm etycznych.

Wydaje się zatem, że akcja „Jesteś sobą?" stanowi element działań promocyjnych organizacji pozarządowych mających na celu propagowanie określonych poglądów dotyczących seksualności człowieka z pominięciem roli rodziny w wychowaniu seksualnym. W istocie jest więc promocją permisywnej edukacji seksualnej i akceptacji swobody zachowań seksualnych, próbą upowszechnienia i wprowadzenia nowego wzorca zachowań młodych ludzi.

Podkreślić należy, że dzieci mają prawo do pełnej, przekazanej stosownie do ich wieku realistycznej i integralnej wizji płciowości i seksualności. Informacja (nawet najprostsza) kierowana do młodych ludzi nigdy nie może być pozbawiona odniesienia do wartości, pozbawiona kontekstu, a przede wszystkim winna być wolna od ideologii. Wszystkie przekazywane dzieciom wyjaśnienia odnoszące się do sfery seksualnej życia człowieka zawsze powinny mieć odniesienie etyczne. Stosowne informacje na temat ludzkiej płciowości powinny być udzielane przede wszystkim w rodzinie, w sposób jasny, lecz zawsze w szerszym kontekście wychowania do miłości i życia w rodzinie, uwzględniając wrażliwość młodych ludzi.

Ustawodawca polski dostrzega i potwierdza szczególną rolę i funkcje rodziny. Zgodnie z przepisem art. 18 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. W preambule ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz. U. z 1993 r.. Nr 17, poz. 78 z póź. zm.) uznane zostało prawo każdego do odpowiedzialnego decydowania o posiadaniu dzieci oraz prawo dostępu do informacji, edukacji, poradnictwa i środków umożliwiających korzystanie z tego prawa. Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji zobowiązane zostały zapewnić obywatelom swobodny dostęp do metod i środków służących dla świadomej prokreacji ( art. 2 ust. 2 ww. ustawy). Do programów nauczania szkolnego wprowadzono wiedzę o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji (art. 4 ust. l ustawy). W rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego (Dz. U. z 1999 r. Nr 67, poz. 756 z póź. zm.) wskazano natomiast, że realizacja treści programowych zajęć powinna stanowić spójną całość z pozostałymi działaniami wychowawczymi i profilaktycznymi szkoły, a w szczególności wspierać wychowawczą rolę rodziny, promować integralne ujęcie ludzkiej seksualności oraz kształtować postawy prorodzinne, prozdrowotne i prospołeczne.

Działania władz państwowych winny być - zdaniem Rzecznika - systemowe i spójne, szczególnie gdy ich podmiotem są młodzi obywatele, zatem muszą respektować uznaną przez prawodawcę integralność wychowania uwzględniającą osobowy wymiar płciowości człowieka i zasadnicze znaczenie rodziny.

Informacja promująca tzw. prawa seksualne w ramach prowadzonej pod patronatem Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn akcji „Bądź sobą", kierowana jest bezpośrednio do małoletnich, z całkowitym pominięciem woli ich rodziców i opiekunów. Podkreślić należy, że zadania w zakresie edukacji seksualnej dzieci - ze względu na szczególny rodzaj i wagę zagadnienia - winni realizować przede wszystkim ich rodzice, wspierani przez szkołę. Zgodnie z zasadą pomocniczości, państwo nie powinno wyręczać rodzin w ciążących na nich obowiązkach, lecz aktywnie wspierać rodziców. Działania władz państwowych nigdy natomiast nie mogą być podejmowane wbrew wykonującym swoją władzę rodzicielską rodzicom.

Prawo rodziców i opiekunów do wychowania dzieci zgodnie z ich przekonaniami religijnymi i moralnymi zostało uznane i potwierdzone przez wspólnotę międzynarodową. Zgodnie z przepisem art. 2 Protokołu nr l do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz. U. z 1995 r. Nr 36. poz. 175 z póź. zm., ratyfikowany przez Polskę dnia 10 października 1994 r.), w wykonywaniu funkcji w dziedzinie wychowania i nauczania państwo uznaje prawa rodziców do zapewnienia wychowania i nauczania zgodnego z ich własnymi przekonaniami religijnymi. Do kwestii tej odnosił się też Europejski Trybunał Praw Człowieka, wyrażając sprzeciw przeciwko podejmowanym wobec dzieci działaniom władz państwowych, nie uwzględniających przekonań moralnych i etycznych ich rodziców. Również Konstytucja RP potwierdza prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48 ust. l) oraz prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego (art. 53 ust. 3).

Szeroko zakreślony został wiek odbiorców kampanii „Jesteś sobą?", niewątpliwie jednak skierowana jest ona przede wszystkim do młodych ludzi, na co jednoznaczne wskazuje użyty wizerunek nastoletnich dzieci, przy czym nigdzie nie określono dolnej granicy wieku adresatów przesłania. Aktywność seksualna traktowana jest tu jako norma i standardowe zachowanie młodzieży. Wspomnieć zatem należy, że doprowadzenie małoletniego poniżej lat 15, za j ego zgodą, do obcowania płciowego w świetle prawa polskiego jest przestępstwem (art. 200 § l k.k.). Nawet gdy oboje uczestnicy takiego zdarzenia nie są zdolni do ponoszenia odpowiedzialności na zasadach Kodeksu karnego, to powinni odpowiadać na zasadach wynikających z ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Zdarzenie takie może bowiem świadczyć o ich demoralizacji, która jest przesłanką zainicjowania postępowania wobec nieletnich (zob. M. Rodzynkiewicz, w: A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna, t.2, Zakamycze 1999. s. 554).

Pragnę wyjaśnić, że zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 stycznia 2000 roku o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. z 2000 r.. Nr 6, poz. 69), Rzecznik podejmuje działania biorąc pod uwagę w szczególności informacje wskazujące na naruszenia praw dziecka. Rzecznik może zwrócić się do organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji o złożenie wyjaśnień i udzielenie niezbędnych informacji, a także o udostępnienie akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe, a także zwrócić się do właściwych organów, w tym Rzecznika Praw Obywatelskich, organizacji lub instytucji o podjęcie na rzecz dziecka działań z zakresu ich kompetencji (art. 10 ust. l ustawy). Rzecznik przedstawia też właściwym organom władzy publicznej, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i dobra dziecka oraz usprawnienia trybu załatwiania spraw w tym zakresie (art. 11 ust. l ustawy). Rzecznik może również występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych (art. 11 ust. 2 ustawy).

Wykorzystując ustawowe uprawnienia Rzecznik Praw Dziecka trzykrotnie spotkał się z Pełnomocnikiem Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn, co umożliwiło Rzecznikowi przedstawienie swoich opinii odnośnie działań podejmowanych przez Pełnomocnika. Spotkania te poświęcone były zwłaszcza problematyce związanej z analizą aktów prawnych dotyczących przemocy i przeciwdziałaniu przemocy wobec dzieci. Rzecznik zaprezentował swoje stanowisko w tej sprawie i odniósł się do propozycji zmian zaproponowanych przez Biuro Pełnomocnika.

Dzięki tym spotkaniom udało się zapobiec przeprowadzeniu kampanii medialnej przeciwko pedofilii, skierowanej do dzieci w wieku 8 - 12 lat i ich opiekunów. Jako istotę problemu przedstawiono w niej molestowanie dzieci w „kręgu towarzyskim rodziny" - zdaniem Pełnomocnika 50% przypadków wykorzystywania dzieci ma miejsce w domu rodzinnym. W myśl twórców kampanii, dzieci powinny uzyskać zrozumiałe wyjaśnienie pojęcia „złego dotyku", co chciano uzyskać przez wskazanie dzieciom części ich ciała, które „nie powinny być dotykane przez dorosłych". Jako narzędzia przekazu planowano wykorzystanie m. in. powszechnie rozpoznawalnych motywów bajkowych oraz prostej, przemawiającej do dzieci grafiki, ukazującej sylwetki nagich dzieci (dziewczynki i chłopca). Na plakatach zamieszczono też hasło „Jeśli nie chcesz TAM dotykania - powiedz mamie".

Zaplanowano emisję spotów telewizyjnych przed audycjami dla dzieci i po ich emisji, a także rozpowszechnianie plakatów, w tym plakatów wielkoformatowych (billboardów). Poważne zastrzeżenia Rzecznika wzbudziły zarówno założenia programu, jak i forma jego realizacji. Zdaniem Rzecznika problem zapobiegania wykorzystywania seksualnego dzieci jest niezwykle ważny i wymaga jak najszybszego podjęcia działań systemowych, jednak w żaden sposób nie mogą one zagrażać dobru i wrażliwości dzieci.

Informuję też, że Biuro Rzecznika Praw Dziecka nadal monitoruje wszystkie działania i przedsięwzięcia integrujące bezpośrednio w sferę praw rodziny i dzieci oraz podejmuje czynności mające na celu zapewnienie dzieciom pełnego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem ich godności i podmiotowości.

Jednocześnie pragnę podziękować, za przekazane uwagi i zapewniam, że zostaną one wykorzystane w dalszej pracy Biura.

Z wyrazami szacunku

DYREKTOR ZESPOŁU

INFORMACYJNO - INTERWENCYJNEGO

Mariola Chojnacka